Je kunt niet om hem heen in Friesland: Grutte Pier! Wie was deze Friese vrijheidsstrijder eigenlijk en wat heeft hij te maken met ‘bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries’?*
Rond 1480 werd Pier Gerlofs Donia geboren in Kimswerd (plaatsje vlakbij Harlingen). Van Pier wordt gezegd dat hij 2.15 meter lang zou zijn en daarom wordt hij nu in de volksmond Grutte Pier genoemd.
De lange man groeide op in Kimswerd waarna hij aan de slag ging als boer in zijn geboorteplaats.
De macht over Friesland
In de beginjaren van de zestiende eeuw had George van Saksen de macht over Friesland. Van Saksen was echter niet de enige die graag de macht wilde over de provincie. Hertog Karel van Gerle melde zich dan ook. Na een inval van het leger van Van Gerle was de hele Zuidwesthoek van Friesland van hem.
Friese vrijheidsstrijd
Hertog Van Gerle stelde zich op als de man die de Friezen zou bevrijden van de Saksen. Wat volgde was een Friese vrijheidsstrijd. Een strijd met ernstige gevolgen voor Grutte Pier. In 1515 werd zijn boerderij door een bende Saksische huursoldaten genaamd ‘De Zwarte Hoop’, geplunderd en in brand gestoken. Hierbij kwam de vrouw van Pier om het leven.
Grutte Pier uit op wraak!
Grutte Pier was woest en hij was dan ook uit op wraak. Samen met lotgenoten uit de omgeving richtte hij de verzetsgroep ‘De Arumer Zwarte Hoop’ op. Met deze groep streed hij tegen de Hollanders. In de tussentijd had George van Saksen namelijk de rechten van Friesland aan de Graaf van Holland (Karel V) overgedragen.
Gedurende Grutte Pier zijn verzetsstrijd enterde hij tientallen Hollandse schepen op de Zuiderzee en plunderde hij Noord-Hollandse kustplaatsen.
Bûter, brea en griene tsiis
Hoe Grutte Pier tijdens zijn strijd wist of iemand te vertrouwen was? Grutte Pier bedacht een handige methode om te kunnen zien wie Fries – en dus vriend- was. Mensen die hij op zijn oorlogspad tegenkwam liet hij het hedendaagse Friese spreekwoord: ‘Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries’ (‘Boter, roggebrood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan is geen ware Fries’) zeggen. Kon iemand deze zin niet uitspreken en was hij dus geen Fries? Dan werd de persoon in kwestie onthoofd.
Grutte Pier in 2017
Helaas won Grutte Pier de strijd niet. Hij trok zich terug uit de strijd en overleed in Sneek in 1520. Het lichaam van de Friese vrijheidsstrijder werd begraven in de Martinikerk aldaar.
Naast het lichaam is ook het grote zwaard van Pier bewaard gebleven. Volgens de verhalen zou dit zwaard gebruikt zijn om te onthoofden. Wil je dit zwaard bewonderen? Neem dan een kijkje in het Fries Museum in Leeuwarden.
*Er zijn veel varianten van dit verhaal in omloop. Wij kunnen dus niet garanderen dat bovenstaand verhaal volledig/correct is.
